
Texte en Provençal suivi de sa traduction française
2019, annado de la gastrounoumìo dins noste despartamen ! Aquesto annado mai encaro que lis autro, chascun poudra se regala li papiho e perqué pas mume i’ana de sa recèto la miés amado en pourtant lou faudiéu ! Que que siegon nòstis óurigino de famiho e noste gàubi pèr cousina, i’a de que chausi sa recèto dins un païs, la Franço, que tèn toujour – e de liuen – la proumiero plaço au mounde quouro coumtan quant n’i’a de plat diferènt, 17 000, segui pèr la Chino emé si 1700 manja.
E pèr qu voudra metre à l’ounour la cousino prouvençalo, li recèto mancaran pas nimai : Austin de Croze avié-ti pas afourti dins soun repertòri gastrounoumi que dins la cousino prouvençalo ié caupon 420 manja especiau autenti, 20 aroumat, e lou delicious òli d’óulivo que jamai l’òli d’arachido poudra remplaça ? Que siguen nouvelàri vo bèn chèfe esteleja, chascun ié pòu leissa s’esclafi soun imaginacioun tout en prenènt vo noun de recèto publicado sus Internet vo en s’apielant vo noun sus li mant-un libre de cousino ancian o de vuei. Demié li mai ancian, n’en citaren tres que li fau pas manca de counèisse. D’abord, lou mai famous de tóuti, La cuisinière provençale de Jan-Batisto Reboul publica vers lis edicioun Tacussel de la cuberto jauno canàri vo enjaunido pèr lou tèms, passa de generacioun en generacioun : emé mai de 250 000 eisemplàri vendu (1 milioun segound d’ùni sourso !... ) despièi que pareiguè en 1897, lou famous « Reboul « vai coume uno biblo de la cousino pèr touto cousiniero e pèr tout couisinié... restant en Prouvènço. Qu’à coustat di plat naciounau de Prouvènço, pecaire, se ié pòu trouba de recèto que soun pas prouvençalo coume lou cassoulet o lou couscous, justificant bèn soun titre emai sa toco proumiero, la cousiniero prouvençalo. Pièi, un autre óubrage foundamentau, proubable lou mai coumplet de tóuti, lou “Morard” pareigu en 1886 vers Achard souto lou titre Les secrets de la cuisine dévoilés (que se capito tambèn souto lou titre Manuel complet de la cuisine provençale). Marius Morard nous porge un tratat plenamen espetaclous que douno emé gàubi e pèr lou menut tout ço que fai lou bon de la cousino prouvençalo (óulivo, pasto, aprèst de l’agnèu, charcutarié prouvençalo, gibié, li farci, dessèr...) souvènti-fes emé l’óurigino di mot en lingo prouvençalo.
Dins sa prefàci, Morard (tourna edita vers Laffitte, pièi Parangon) dis clar ço qu’a dins l’idèio : “Ving-cinq années de pratique dans l’antique cité phocéenne m’ont permis de réunir dans un traité spécial tous les mets si chers aux amateurs de cette cuisine.
J’ai cherché à donner aux lecteurs un résumé clair, succint et facile à comprendre, en raison de l’absence de certains mots techniques de l’art culinaire ! J’ai voulu créer une école provençale en ce livre et être utile à la jeunesse. Puissé-je avoir atteint ce but si désirable.” Enfin, uno mencioun especialo pèr uno tresenco referènci que si recèto soun bilingo (francés-prouvençau), lou “Chanot-Bullier”, publica en 1977 vers Tacussel souto lou titre (bilingo !) Vièii recèto de cousino prouvençalo / Vieilles recettes de cuisine provençale. Nous sèmblo de ié retrouba tout lou perfum di recèto de nòsti maire-grand... E poudrian, pecaire, baia bèn d’àutri referimen coume lou libre de Maurise Brun, Lou groumandùgi (1949), lou de Reinié Jouveau, La cuisine provençale de tradition populaire (1963), o encaro lou de Marioun Nazet, Misè Lipeto, Le calendrier gourmand de la cuisine Provençale (1981) sènso óublida un autre chèfe prouvençau de la bono saco, Aguste Escoffier e soun famous Guide culinaire, Aide-mémoire de cuisine pratique (1902) ! Vaqui dounc, à la lèsto, uno bello moulounado d’esperiènci trasmesso bonodi li libre que cadun poudra asata à soun biais.
Calessian jamai de leissa nòsti man menado pèr lou nas, lou palais, lou cor emai l’imaginacioun en gardant en tèsto li foundamento de nosto cousino prouvençalo coume l’aiet, l’òli d’óulivo, lis èrbo de Prouvènço, li tapeno, vo li poumo d’amour... pèr parla que d’acò !
Jan-Miquèu Turc
Proufessour certifica de lingo prouvençalo
Majourau dóu Felibrige