
Texte en Provençal suivi de sa traduction française
Soun acabado li vacanço ! E coume souvènt, la rintrado vai de coutrìo ‘mé si nouvèlli resoulucioun, nouvèu plan, nouvello debuto : quau à l’escolo, quau au travai, quau dins li lesi vo l’esport. Alor perqué pas n’aprouficha pèr se (tourna)groupa au prouvençau e se faire marca dins un cous proche dóu vostre ?
De la meiralo à l’Universita, mancon pas lis establimen, publi vo priva, que baion un ensignamen de prouvençau. Verai, duro lou tèms que duro bonodi li mouien que ié soun bouta, mai tout autant bonodi la demando vertadiero, acò’s à dire councretamen quant i’a d’elèvo vo d’estudiant proun afouga pèr s’iscriéure ! A-n-aquéli cous, que vous espèron dounc pèr faire mai boulega li causo, s’apoundon li cous assouciatiéu dins la regioun touto, la maje-part dóu tèms à gràtis.
Mai au just, en que bon vougué estudia la lengo prouvençalo au siècle XXI ? Vaqui quàuquis argumen que nous sèmblon d’èstre proun atrivarèu pèr faire lou saut e aprendre vo cava que mai founs, sènso mai espera, nosto bello lengo regiounalo.
Proumié, pèr miés coumprendre noste relarg proche, la regioun que ié sian. D’uno man, en destriant la lengo ouralo emai escricho pertout ounte s’atrobo d’èstre dins l’espàci de nosto vido vidanto : di charradisso en francés regiounau mesclant de mot que vènon dóu prouvençau (zóu, tè, vé, degun, fada, pega...) à-n-uno charradisso courrènto en prouvençau, en passant pèr li lauso counmemourativo, noum de carriero vo de restaurant, estatuo, panèu d’intrado de vilo vo encaro li toupounime (Roucas blanc, Ginèsto, Canebiero, Friéu, Crau, Mount-Ventùri…).
Mai tambèn, pèr pousqué coumprendre, tau coume soun, d’article de prèisso, repourtage au poste, filme, dessin anima... emai uno literaturo drudo, souvènti-fes bilengo, milenàri, remountant i troubadour e qu’es depousitàri, pecaire, d’un Prèmi Nobel de literaturo (1904) dóumaci lou bèn nouma Frederi Mistral, escrivan francés dins soun biais prouvençau, nascu dins noste despartamen, à Maiano !
Pièi, pèr miés counèisse noste riche patrimòni naturau emai culturau terradouren que se pòu liga en abounde emé d’àutri disciplino coume la geougrafìo e l’istòri vo ‘mé d’ativeta toucant la cousino, la musico, lou cant, la danso, vo encaro emé la vesito de liò emblemati de nosto regioun.
Enfin, pèr miés coumprendre coume s’apren uno lengo tout court, d’O en particulié, roumano d’un biais mai generau : pèr n’en saupre mai en francés e/o refourti ço qu’aprenèn de coutrìo dins uno lengo roumano sorre coume l’italian, l’espagnòu, lou pourtugués, lou corse vo lou catalan pèr eisèmple; tout en troubant sa plaço raport à d’àutri famiho de lengo coume la germanico emé pèr eisèmple l’inglés que 70% de soun leissique vèn dóu francés e sis ajeitiéu noumbrous en «ous» vènon dóu prouvençau (famous, curious, nervous, fabulous ...).
En un mot, aprendre vo cava que mai founs lou prouvençau, es coume pèr touto autro lengo regiounalo, se reclausèn pas dins se, mai se durbèn d’en plen au mounde, que pourgissèn nosto man à l’Autre. D’autant mai que chascun, chascuno, se ié pòu groupa ! Que que siegue soun age, sis óurigino, sa coulour de pèu, si crèire... e pas besoun d’agué de davancié prouvençau ! La lengo prouvençalo rèsto dounc un bel eiretage terradouren vivènt de parteja ‘mé quau vòu e tant que voulèn ! Alor zóu ! À vòstis agenda pèr vous faire marca dins un cous !
Jan-Miquèu Turc
Proufessour certifica de lingo prouvençalo
(Acadèmi de-z-Ais-Marsiho)